Przez dekady medycyna traktowała ciało ludzkie jako względnie uniwersalny model, z niewielkim uwzględnieniem różnic płciowych poza układem rozrodczym. Najnowsze badania rewolucjonizują to podejście, pokazując, że płeć biologiczna (ang. biological sex) – określana przez chromosomy płciowe (XX u kobiet i XY u mężczyzn) oraz związane z nimi różnice hormonalne – wpływa na niemal każdy aspekt funkcjonowania organizmu[1].
Podstawy biologiczne różnic międzypłciowych
Różnice między płciami rozpoczynają się na poziomie molekularnym. Chromosomy płciowe zawierają geny odpowiedzialne nie tylko za rozwój cech płciowych, ale także wpływające na:
- Ekspresję genów w różnych tkankach organizmu
- Metabolizm komórkowy
- Funkcjonowanie układu odpornościowego
- Reakcje na stres oksydacyjny
- Procesy zapalne[2]
Hormony płciowe, szczególnie estrogeny i testosteron, wpływają na aktywność enzymów wątrobowych odpowiedzialnych za metabolizm leków. Badania wykazały, że:
- Kobiety często potrzebują innych dawek leków niż mężczyźni
- Metabolizm niektórych leków może się zmieniać w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego
- Działania niepożądane leków mogą występować z różną częstotliwością u obu płci[3]
Przykład badań z 1986 roku nad wpływem otyłości na rozwój nowotworów kobiecych, przeprowadzonych wyłącznie na mężczyznach, nie jest odosobniony. Dopiero w 1993 roku FDA wydało pierwsze wytyczne dotyczące włączania kobiet do badań klinicznych[4].
Różnice w objawach i diagnostyce chorób
Choroby układu krążenia
U kobiet zawał serca często manifestuje się inaczej niż u mężczyzn. Typowe objawy to:
- Zmęczenie
- Duszność
- Ból w górnej części brzucha
- Nudności Podczas gdy u mężczyzn dominuje klasyczny ból w klatce piersiowej[5].
Choroby autoimmunologiczne
Badania wykazują, że kobiety są bardziej narażone na rozwój chorób autoimmunologicznych. Przykładowo:
- Toczeń rumieniowaty układowy występuje 9 razy częściej u kobiet
- Reumatoidalne zapalenie stawów dotyka kobiety 3 razy częściej niż mężczyzn[6]
Medycyna przyszłości: podejście spersonalizowane
Współczesna medycyna zmierza w kierunku coraz większej personalizacji leczenia. Płeć biologiczna jest jednym z kluczowych czynników wpływających na:
- Dobór metod diagnostycznych
- Wybór optymalnej terapii
- Dawkowanie leków
- Przewidywanie ryzyka powikłań[7]
Słowniczek pojęć:
Ekspresja genów – proces, w którym informacja genetyczna zapisana w DNA jest wykorzystywana do wytworzenia funkcjonalnych produktów genów (np. białek).
Stres oksydacyjny – stan zaburzenia równowagi między wytwarzaniem wolnych rodników a zdolnością organizmu do ich neutralizowania.
Metabolizm komórkowy – suma wszystkich reakcji chemicznych zachodzących w komórce, służących utrzymaniu życia.
Literatura
[1] Mauvais-Jarvis, F., et al. (2020). „Sex and gender: modifiers of health, disease, and medicine.” The Lancet, 396(10250), 565-582.
[2] Klein, S. L., & Flanagan, K. L. (2016). „Sex differences in immune responses.” Nature Reviews Immunology, 16(10), 626-638.
[3] Zucker, I., & Prendergast, B. J. (2020). „Sex differences in pharmacokinetics predict adverse drug reactions in women.” Biology of Sex Differences, 11(1), 1-14.
[4] Liu, K. A., & Mager, N. A. D. (2016). „Women’s involvement in clinical trials: historical perspective and future implications.” Pharmacy Practice, 14(1), 708.
[5] Mehta, L. S., et al. (2016). „Acute Myocardial Infarction in Women.” Circulation, 133(9), 916-947.
[6] Ngo, S. T., Steyn, F. J., & McCombe, P. A. (2014). „Gender differences in autoimmune disease.” Frontiers in Neuroendocrinology, 35(3), 347-369.
[7] Legato, M. J., et al. (2018). „Gender-specific medicine: the new profile of 21st-century healthcare.” Nature Reviews Drug Discovery, 17(8), 588-589.
Najnowsze komentarze